Tag Archives: Recioto

Keo van Commandaria St John uit Cyprus

In #NullamUncorked hebben we het vandaag over een uitzonderlijke dessertwijn uit Cyprus (zie artikel), de Keo van de St John Commandaria. Het is een amberkleurige zoete dessertwijn, gemaakt op een hoogte van ongeveer 500 – 900 meter in het Troödosgebergte in de buurt van Limassol.

De Kruisvaarders

Wijnproductie in Cyprus dateert al van 800 jaar voor het begin van onze jaartelling en Commandaria is één van de oudste die nog steeds in productie is. De naam Commandaria St John wordt echter pas in de 12de eeuw gegeven, ten tijde van de kruisvaarders en tempeliers, en meer bepaald de Ridders van Sint Jan (voluit Orde van Sint-Jan van Jeruzalem, Hospitaalridders (OSJ)).

Naast de klassieke uitstekende wijnen maakt Commandaria ook een dessertwijn – de Keo –  een zoete, rijkelijk naar fruit en eik smakende dessertwijn. Cyprus heeft heel veel zon en dat komt de wijn ten goede natuurlijk. De druiven Xynisteri and Mavro worden geplukt, enkel vanaf het moment dat ze een suikergehalte respectievelijk 12 en 15 graden Baumé bereikt hebben. Ze worden dan om te drogen in de zon gelegd tot ze een nog hoger suikergehalte bereikt hebben (19-23 graden Baumé). De druiven worden dan geplet en gefermenteerd tot het proces eigenlijk automatisch stopt omwille van het hoge alcoholgehalte (rond de 15%). De most wordt dan in eikenhouten vaten gedaan om vier jaar te rijpen.

In de zon gedroogde druiven

Na de rijping ligt het alcoholgehalte rond de 10% en wordt opgetrokken door toevoeging van pure 95% druivenalacohol. Het totale ABV van de Keo inclusief suiker moet rond de 22% liggen. Uiteindelijk kom je dan tot 15%. Keo is dus eigenlijk een versterkte wijn (fortified wine), maar de versterking is echter niet verplicht. De Keo van Commandaria St John uit Cyprus wordt ook gemaakt volgens de solera methode, de vaten raken nooit leeg en worden telkens aangevult met de jonge wijnen.

Dit alles draagt bij tot het hele krachtige bouquet van de Keo.

Vin de paille – recioto – passito

Hoe de Keo gemaakt wordt is gelijkaardig aan de productie van ijswijn, maar is veel beter geschikt voor productie in een warm klimaat. Het bestaat al uit de tijden van de Oude Romeinen en wordt soms strowijnvin de paille – genoemd (omdat de druiven op strobedden worden gedroogd), of passito (zoals de Vin Santo – zie artikel) of recioto (zoals de Amarone en Recioto della Valpolicella rond Verona)

NM.

NM.

Nullam proeft grappa in Bassano del Grappa

9113

Grappa

Een paar jaar geleden is er een wereld voor mij open gegaan, de wereld van de grappa. Zoals velen heb ik al die jaren gedacht dat er maar één grappa was, een harde witte alcohol die je keel in brand zet. Maar niets is minder waar. Grappa is trendy geworden, niet alleen in Italië, maar ook in België. Waar een restaurant vroeger één fles grappa had, ergens diep weggestoken in de hoek van de bar, zie je nu dat de sommeliers toch de keuze hebben aangepast en kan je al eens een speciale grappa op de kaart vinden.

Grappa, was net zoals whisky vroeger, de drank van de armere klasse. De flessen grappa waren dan ook navenant: wat overschotjes van wijnflessen en bijna met de hand geschreven labels. Kijk nu maar eens rond in de betere zaken: grappa heeft een extreme makeover ondergaan. Het is een deel van de Italiaanse cultuur en je ziet in grappa ook de evolutie van de gebruiken.

Wat is Grappa?

Grappa is één van Italië’s meest populaire drankjes. Per jaar worden er meer dan 40 miljoen flessen gemaakt. Het is ook een puur Italiaanse alcohol, want sinds 1989 beschermd door de Europese Unie kan grappa enkel in Italië gemaakt worden, met grondstoffen – de pulp of pomace – die enkel uit Italië komt en de gisting en een distillatie die moet gebeuren zonder toegevoegd water.

Waar ontstond het?

Na een eerste grondige kennismaking met grappa te hebben gehad is Nullam dan maar op bedevaart gegaan, naar waar het allemaal begonnen is, Bassano del Grappa.  Bassano del Grappa is een stadje in Veneto in het noorden van Italië, ook bekend voor die uniek mooie houten brug, de Ponte Vecchio of de Ponte degli Alpini. Niet gemakkelijk om er te geraken, want je moet eerst een flinke tocht door een zeer mooie bergstreek maken.

Zoals bij alle oude zaken is ook het ontstaan van Grappa gekleurd door vele legenden, de eerste al van rond de 2de eeuw voor de jaarwisseling. Maar het is wachten tot de jaren 1300-1400 vooraleer de eerste distillatietoestellen (met koeling door water) ontstonden waarmee grappa gemaakt kon worden. En het zijn de Jezuïeten die deze distillatietechniek een paar eeuwen later op punt hebben gesteld.

Bassano del Grappa, een stadje in de bergen, werd gesticht door de Romein Bassianus. Het was onder andere gekend voor zijn wol, zijde, koper, keramiek en de drukker Remondini. Bassano del Grappa is altijd al een rijke en vruchtbare regio geweest waar druk om gevochten is. Ook later in de 18e eeuw bleef het een druk bevochten gebied, en ook Napoleon Bonaparte verbleef maanden in Bassano del Grappa. In de Tweede Wereldoorlog vond daar trouwens één van de bloedigste gevechten plaats, waarbij duizenden soldaten het leven verloren. En, niet te verwonderen eigenlijk, want er is alcohol aanwezig, want dan duikt Ernest Hemingway op: hij was er ambulancier tijdens WW2 en vestigde zich daar na de oorlog (A Farewell to Arms).

7163

Het symbool van Bassana del Grappa is de unieke overdekte houten brug, de Ponte degli Alpini, ontworpen in 1569 en verschillende malen (door gevechten) verwoest, de laatste keer tijdens WW2. De soldaten van de Brigata Alpina zien het zowat als hun brug want ze hebben na één van de verwoestingen zelf voldoende geld opgehaald en de herstelling ook zelf uitgevoerd.

Hoe wordt grappa gemaakt?

Grappa wordt gemaakt door het distilleren van de druivenmoer (pomace, vinacce of marc), namelijk hetgeen overblijft na het persen van de druiven voor het maken van wijn: dus, de schillen/vellen, zaadjes, stammen en de pulp.  Vroeger liet men niets verloren gaan en werd uit de overblijfsels via een tweede distillatie grappa gemaakt.

De overblijfsels worden door een tweede distillatieproces gebracht, dat er de overblijvende smaken uit haalt. Het resultaat van dit distillatieproces is de bekende witte grappa en deze wordt onmiddellijk gebotteld (grappa bianca) of gerijpt in eiken vaten tot de grappa een wat geler kleur krijgt (grappa gialla of grappa affinato in legno).

Grappa is een alcohol gemaakt door distilleren, dat wil zeggen dat de pulp en de alcohol lichtjes worden opgewarmd. Er verdwijnt veel door de evaporatie, maar wat overblijft, is geconcentreerd met een alcoholpercentage tussen de 40 en 45 procent alcohol.

Grappa maak je van de pomace van één druivensoort of van een combinatie van pomace van verschillende druivensoorten. Als de pomace tenminste uit 85% procent van één druivensoort bestaat wordt de alcohol grappa di monovitigno genoemd en wordt de naam van de wijn- of druivensoort er aan toegevoegd (Grappa Gewürztraminer, Grappa Müller Thurgau, Grappa di Amarone, Grappa Moscato, Grappa Chardonnay …).

De regel is dat de beste wijn niet altijd de beste grappa levert. Zoals gezegd wordt grappa gemaakt van de overblijvende pulp na het wijn maken, dus hoe meer smaak de wijn er al heeft uitgehaald, hoe minder smaak er overblijft voor de grappa.

De Grappa di Amarone is dan weer een speciaal geval, omdat de pomace van Amarone al een tweede keer gebruikt wordt om recioto wijn te maken. De pomace voor de grappa gemaakt van Amarone is dus al twee keer gefermenteerd voor hij nog eens gedistilleerd wordt om er grappa van te maken.

De smaak van grappa, eigenlijk net zoals wijn, wordt onder andere bepaald door het type en de kwaliteit van de druiven, maar ook het distillatieproces speelt een belangrijke rol, net zoals het water. Nardini, maker van de meest traditionele grappa’s, kocht al in 1779 een strategisch gelegen gebouw in Bassano aan de oever van de Brenta rivier, omwille van het zuivere water dat in overvloed aanwezig was. Maar ook omdat de rivier gebruikt werd voor het transport van de grappa richting Venetië. De Grapperia Nardini – hun devies “Innovation in the name of tradition” – bestaat trouwens nog en is gelegen aan de oostkant van de brug. Een bezoekje meer dan waard!

9089

Soorten grappa

De meeste mensen kennen de jonge, witte grappa, die onmiddellijk na distillatie gebotteld wordt en nog zes maanden bewaard blijft vooraleer hij in de distributie gaat. Het voordeel van grappa zijn de oneindige mogelijkheden omwille van de regio, de wijngaarden, de pulp, soorten distillatie, oogst, rijpingsproces en ga zo maar door. Al deze factoren zorgen voor oneindig verschillende smaken. De monovitigno en de traditionele grappa’s zijn voldoende bekend en kan je overal vinden, maar het publiek heeft duidelijk de smaak te pakken van de oude gerijpte en gepersonaliseerde grappa’s (zoals de barrique), een beetje zoals bij cognac en whisky. Grappa is trendy zeiden we al, getuige daarvan is de recent op de markt gebrachte grappa die vooral mikt op een vrouwelijk publiek, de grappa morbida. Morbida is Italiaans voor zacht en mild. En grappa wordt ook meer en meer in de keuken gebruikt vandaar ook de ontwikkeling van grappa sprays.

Ik heb hier trouwens op Nullam een heel lekker gerechtje waarbij we eend flamberen met grappa: Scaloppine van eendenborst met een saus van gedroogde kersen, geflambeerd met grappa.

Zoals je aan de foto’s kan zien hebben we redelijk wat grappa’s geproefd. Bij het proeven deel je best de grappa’s onder volgens deze 4 categorieën

  • Jonge grappa
  • Op vat gerijpte grappa: (2 tot 4 jaar) de houtsoort bepaalt de kleur en de smaak)
  • Aromatische grappa: grappa gemaakt van druiven met een uniek aroma, zoals bvb Amarone, Muscat, Traminer, …
  • Gearomatiseerde grappa: grappa met een infusie van de smaak van fruit, noten of kruiden (amandel, honing, peer, vijg, cedro, zoethout, enz)

9117

Grappa proeven

Bij het proeven van grappa ga je best van de jonge grappa naar de gearomatiseerde grappa en van laag naar hoog alcoholpercentage. Jonge grappa wordt normaal gezien fris gedronken (rond de 8 tot 12 graden) terwijl de oudere wat meer op kamertemperatuur mogen zijn (rond de 16 tot 18 graden).

Grappa is zware kost en moet dus met gezond verstand en traag gedronken en geproefd worden, waarbij je aandacht moet hebben voor geuren en smaken. Ideaal drink je grappa uit een speciaal tulpvormig glas voor grappa (zie foto), maar een sherryglas werkt ook. Een aanrader is om tussen de verschillende grappa’s een beetje melk te drinken om de smaakpapillen te verversen.

Bij grappa is de geur ook heel erg van belang. Je kunt grappa ook ‘proeven’ door er wat op de rug van je hand te wrijven en er aan te ruiken. Goede en goedgemaakte grappa heeft een lekker aroma en onzuiverheden bij het maken van grappa kan je er al ruikend uithalen.

Wat doe je nog met grappa?

Dat een drank met een dergelijk hoog alcoholpercentage bacteriën doodt bij het begin van een verkoudheid is nogal logisch.

Maar grappa is natuurlijk het meest gekend als digestief – “digestivo“, een drankje dat na een maaltijd gedronken wordt om de spijsvertering te bevorderen.

Grappa kan je zoals al gezegd ook in de keuken gebruiken, vooral bij hartige gerechten, maar het combineert ook goed met chocolade en koffie. Mazzetti d’Altavilla heeft zelfs een likeur van grappa met koffie (Graspanera: grappa e caffè insieme per digerire forte).

Caffè corretto

Je espresso ‘s morgens verbeteren met een scheutje grappa is heel gewoon in Italië. Het noemt er je koffie verbeteren of caffè corretto. Heel lekker maar als je slechts een lichte toets grappa in je koffie wil, dan heeft Alexander Grappa, het ideale ding voor jou geproduceerd. Grappa in een sprayfles, net als een parfum en heel handig om een vleugje grappa toe te voegen aan koffie, desserts maar ook bijvoorbeeld aan een goede sigaar.

9131

Ammazzacaffè

Een ammazzacafè is een koffiedoder, dat teruggaat tot een gebruik van de adel, namelijk een likeur drinken, onmiddellijk na een koffie om de smaak te verzachten, want meestal rookten ze er ook wel een sigaar bij.

Resentin of pussacaffè

Beiden betekenen hetzelfde maar resentin komt uit Veneto en pussacaffè uit Piemonte. Het is je espressokopje ‘uitspoelen’ met een bodempje grappa. Je doet gewoon wat druppels grappa in je bijna lege tas en drinkt die in één keer leeg.

7184

Bassano del Grappa en het Grappa Museum

Toon je interesse voor grappa en ben je in de buurt van Bassano del Grappa dan kan ik je maar één ding aanraden: bring eens een bezoekje aan Grapperia Nardini, gelegen aan de Ponte Vecchio, of aan het Museo della Grappa van Poli, een andere zeer gekende producent, en slechts 20 meter verder gelegen. Je kunt er alles vinden over de geschiedenis van grappa en het distillatieproces, je kan er ook een aantal proeven of je kan ook de stokerij van Poli bezoeken.

NM.

Bigoli con le sarde

3002

Een paar jaar terug was ik in de Veneto wijnbouwers aan het bezoeken, op zoek naar één van mijn favoriete wijnen, de Amarone della Valpolicella. Het is het bergachtig gebied tussen Verona en Bardolino aan het Gardameer. Na een aantal bezoeken en tastings kreeg ik plots stevige honger en begon te zoeken naar een klein restaurantje, maar alles was gewoon dicht. Ik was gewoon uit het oog verloren dat het die dag 15 augustus was, Ferragosto, en dat zowat alles gesloten was. Na nog een uur door de bergen te hebben rondgedoold, bij een verschroeiende hitte en nog steeds dood van de honger, reed ik door het dorpje Santa Maria di Negrar en zag ik een paar grote families een restaurant verlaten. De redding was nabij. Ondanks het late uur hadden ze nog een tafel en ik was van de ‘hongersdood’ gered.

Osteria del Bugiardo in Santa Maria di Negrar zal daarom altijd in mijn gedachten zijn. Maar wat bleek, Osteria del Bugiardo is niet zomaar een restaurantje, ze baatten ook de Azienda Agricola Buglioni uit, gekend voor zijn topwijnen (Amarone, Recioto en Valpolicella Ripasso).

Aangezien ik nog alleen overbleef in het restaurant heb ik de chef zijn zin laten doen met het menu en toen de eigenaar begrepen had dat ik zoek was naar Amarone, was het feest compleet en heb ik zowat alles mogen proeven wat ze in huis hadden. Na een fantastische en totaal toevallige wijntasting én een schitterende late lunch er bovenop, reed ik heel tevreden huiswaarts, als nieuwe eigenaar van een selectie wijnen van Buglioni.

7699

Deze lange inleiding om te zeggen dat je soms eens geluk moet hebben, want ik was echt ten einde raad die dag. Daarnaast had ik ook deze inleiding nodig om te komen tot het recept van vandaag, namelijk bigoli con le sarde, pasta met sardines, een typische schotel uit de Siciliaanse keuken.

Lekkere sardines met heerlijk geurende wilde venkel, echt “La Sicilia nel piatto” en gemakkelijk zelf te maken.

Wat heb je nodig? voor 4 personen

  • 300 gram verse sardienen
  • 300 gram (wilde) venkel  (finocchietto selvatico)
  • 400 gram bigoli
  • 4 ansjovisfilets
  • 1 kleine ui
  • 30 gram rozijnen
  • 30 gram pijnboompitten
  • 1/2 theelepel saffraan
  • Vers gemalen peper en grof zeezout

Hoe maak je het?

Was de sardienen en fileer ze.

Als je geen wilde venkel kan vinden, gebruik dan gewone venkel. Verwijder  de harde delen van de venkel, snij deze in fijne stukjes en spoel even af. We gaan de venkel ongeveer 10 minuten blancheren in gezouten water. Haal de venkel uit het water, laat uitlekken in een vergiet. Hou het kookwater.

Week ondertussen de rozijnen.

Neem een grote pan met zware bodem en verhit wat olijfolie. Bak de fijn gesnipperde ui of sjalot en de ansjovisfilets gedurende een vijftal minuten en voeg er de saffraan aan toe. Vervolgens mogen de rozijnen en pijnboompitten erbij. Laat een paar minuten verder bakken.

Nu mag je de sardienen en de geblancheerde venkel er bij doen. Kruiden met peper en zout. Laat nog een paar minuten verder bakken en je saus is klaar.

Kook de bigoli beetgaar in het water waarin je de venkel hebt geblancheerd. Giet af wanneer klaar en voeg deze bij de saus. Het geheim van dit recept is de pasta afwerken in de pan met de saus (spadellata). De bigoli neemt zo alle smaken van je saus op. Bewaar altijd wat kookvocht voor het geval je te weinig vocht hebt.

Dien warm op. Je kan eventueel de borden bestrooien met wat Parmezaanse kaas en deze een minuutje onder de grill zetten.

NM.

Osteria del Bugiardo – Via Casette di Santa Maria 19, 37024 Negrar VR, Italië